Năm lớp sáu, trong môn học về gia đình, tất cả học sinh đều phải mang búp bê (đã được cài đặt chương trình) về nhà rồi bế tới trường hàng ngày để chăm sóc trong một tuần như chăm sóc một em bé hai tuần tuổi.
Cũng phải cho ăn 6-8 lần một ngày, uống nước, cho ợ, thay tã khi bị ướt và không được để em bé khóc quá lâu nếu không muốn bị điểm kém. Học sinh chọn môn kinh tế trong lớp 10 sẽ được phát tiền ảo để tham gia chơi stock. Canada ý thức được sự giàu có của mình trong trách nhiệm phải san sẻ với phần còn lại của thế giới. Có một lần, khi đi làm về cháu bé bẩy tuổi ra đón mẹ đã ôm chầm lấy tôi và nói rất xúc động: con cảm ơn bố mẹ đã lo lắng và cho con được cuộc sống đầy đủ như thế này, con yêu bố mẹ lắm.
Hỏi ra mới biết là ở trường cháu đang làm một đề tài về sự nghèo khó của các trẻ em châu Phi. Nhà trường đã giúp các cháu ý thức được sự thiếu thốn của các bạn cùng trang lứa ở một châu lục khác. Một cháu khác của tôi thông báo với gia đình hôm đó là ngày tự giác nhịn ăn 30 tiếng của tất cả học sinh trong trường để có thể đồng cảm được sự hành hạ của cái đói với các bạn ở các nước nghèo.
Hôm đó tôi đã chủ tâm nấu các món ngon đặc biệt mà cháu thích để kiểm tra độ tự giác nhưng quả thật là nhà trường đã thành công. Con tôi đã ở lại trường cùng sinh hoạt với các bạn rồi về nhà thật muộn, đóng chặt cửa phòng riêng và từ chối mọi lời trêu đùa khuyến khích ăn của bố mẹ. Tháng ba năm ngoái khi nền kinh tế thế giới vào cơn kh.ủng h.oảng, tâm lý quần chúng thì ủ ê không muốn chi tiêu nhiều, học sinh tại trường cấp ba nơi con tôi đang học đã gặp khó khăn khi quyên góp tiền để xây dựng một trường học ở một nước nghèo.
Lúc đó nước hồ Ontario đang khoảng vài độ C, các cháu đã quyết định thông báo với báo chí và truyền hình thành phố là các cháu sẽ nhảy xuống hồ bơi giữa mùa đông để gây quỹ. Chương trình đã thành công mỹ mãn với hơn sáu nghìn đô thu được. Tôi thực sự sung sướng không phải vì hình ảnh và bài phỏng vấn con mình hiện lên trên khắp các mặt báo lớn của Toronto mà là quyết định tế nhị của các cháu khi không công bố tên nước nhận được ủng hộ để không xúc phạm mặc cảm nước nghèo tới các bạn đến từ nước đó.
Chuyện cho máu cũng là một đề tài thú vị. Năm nào các cháu cũng đăng ký hiến máu cho dù tôi cứ lo lắng là các cháu không phải loại dư thừa cân lạng. Nguyên nhân khá đơn giản là các cháu đều thấy đó là một trách nhiệm cần hoàn thành dù không bị ai bắt buộc.
Tôi để ý một trong những câu hỏi đầu tiên của người Việt trong nước khi gọi sang hỏi thăm chúng tôi là bên đó làm ăn thế nào. Chưa thấy ai hỏi nền văn hóa Canada cao thấp thế nào? Chuyện kiếm tiền ở Canada, cũng như bất kỳ nơi nào khác, rất dễ và cũng rất khó. Cánh cửa làm giàu thật rộng mở nhưng mỗi cá nhân ở đây phải tự tìm cách vượt qua ngưỡng cửa đó.
Có thể khẳng định là người Việt ở nước ngoài có cuộc sống khá đồng đều nhau, sau vài năm thì hầu như ai cũng có nhà cũng có xe. Nhưng những đại phú gia thì là ở Việt Nam. Chúng tôi hy vọng rằng một ngày gần đây doanh nhân Việt thành đạt sẽ có tên công khai trong danh sách tỉ phú đôla thế giới, và người đó hẳn là một người Việt đang ở trong nước.
Ở Canada để thật giàu hoặc để bị ch.ế.t đói đều khó khăn như nhau. Là người mới nhập cư, để làm giàu thì anh phải giỏi hơn người Canada trung bình. Khi thu nhập đã cao lên thì lại được thuế má điều chỉnh. Người nghèo không phải lo tiền y tế, học hành và được trợ cấp từ nhà ở, tiền ăn, tiêu dùng, trông con, đi lại… Có hôm trước bữa cơm mâm cao cỗ đầy, người bạn tôi nói với con, mình ăn uống thế này phí phạm quá, thương cho những đất nước nghèo đói, nơi con người đang thiếu ăn.
Cháu bé liền thắc mắc, tại sao không chịu nấu mà ăn. Bố cháu bảo: họ có gì mà nấu. Cháu thắc mắc hơn: tại sao không mở tủ lạnh lấy đồ ra nấu. Được biết thậm chí không có cả tủ lạnh, cháu bảo sao không hỏi xin trợ cấp từ chính phủ. Và khi biết chính phủ không có khả năng trợ cấp cho người nghèo, cháu bảo thế thì bầu chính phủ khác để tìm ra người có khả năng giải quyết chuyện đó.
Có một bác đại tá quân đội khi sang Canada thăm con về lại Hà nội khi được hỏi là bác thấy Canada dở nhất chuyện gì, bác nói ngay mình thấy thằng Canada dở quá, nó xây dựng xong chủ nghĩa xã hội từ lâu rồi mà cứ im thin thít chả chịu nói năng gì.
Ở Canada có nhiều cách kiếm tiền và một trong những cách phổ thông nhất là mua căn nhà tồi trong khu vực tốt, tiết kiệm trả dần, ở hoặc cho thuê, được giá thì bán. Năm 1976 giá nhà trung bình ở Toronto là khoảng 60 nghìn, đến nay đã lên tới 450 nghìn đô. Một trong những điều quan trọng là cơ cấu điều hành thị trường nhà đất rất đơn giản và trong sáng.
Người mua có thể chỉ cần có 5% giá trị nhà và vay nhà băng 95% còn lại. Thêm nữa lãi suất đi vay lại rất rẻ, hiện nay khoảng 3%/năm, thủ tục vay mượn nhanh chóng, và toàn bộ thủ tục pháp lý chỉ qua một người luật sư đảm trách trong vài tiếng đồng hồ. Tôi có người bạn trong vòng 10 năm qua vừa đi làm vừa mua nhà cho thuê để có thêm thu nhập, nay anh đã có hơn 10 căn nhà và hơn năm chục người thuê nhà.
Tỉ lệ phòng trống chưa tới 1% một năm vì số lượng dân Canada chưa có nhà riêng, phải đi thuê vẫn chiếm trên 40%. Tôi đã cùng một người bạn khác đi xem nhà và chứng kiến anh mua 3 căn trên cùng một dãy phố trong có một ngày. Lúc vừa xem xong mấy căn nhà đó, anh liền đặt cọc và gọi điện ra nhà băng xin vay tiền, ngay hôm sau anh được nhà băng gọi lại thông báo thủ tục vay tiền đã xong, anh chỉ cần ký giấy tờ được fax tới nhà và fax ngược trở lại rồi chờ tới ngày vào nhà sẽ ra làm tiếp thủ tục với luật sư. Anh vay 1,8 triệu đô la mà thủ tục đơn giản chỉ có hai cú điện thoại vì anh có lương cao và tiểu sử vay trả sòng phẳng.
Tuy nhiên không phải nói như vậy là cứ mua nhà xong là chỉ việc thu tiền. Người chủ nhà cũng luôn là người phải lo toan cho các sự cố về nhà cửa như chẩy nước, cống tắc, hệ thống báo động hết pin, cắt cỏ, xúc tuyết… Tuy nhiên theo tôi đó là chuyện bình thường, như các cụ đã nói đã đa mang là phải đèo bồng. Kiếm nhiều tiền một cách chân chính và lương thiện chưa bao giờ là một công việc ngon cơm và đơn giản cả.
Người Việt có nhiều truyền thống rất quý báu như đề cao giá trị gia đình, học vấn, thông minh, dễ hội nhập và tự cường. Tính theo chiều dài lịch sử Canada chỉ là cậu bé so với Việt Nam. Sang tới Canada các bạn sẽ thấy đất nước này còn thiếu vắng nhiều anh hùng. Tên đường chủ yếu là đánh số, đặt theo tên vua chúa hoặc theo tên thánh. Nhiều lúc tôi thấy với các giá trị và tố chất căn bản của mình người Việt hoàn toàn có thể đưa đất nước mình tới bến bờ văn minh và cường thịnh.
Henry Ford nói “Anyone who stops learning is old, whether at twenty or eighty” tạm dịch: ai dừng chuyện học là người già dù người ấy 20 hay 80. Nói rộng ra, một đất nước cũng cần như vậy, cầi liên tục học hỏi để phát triển. Về chuyện học, Dudley Field Malone một nhà chính trị Mỹ cũng nói một câu chí lý: “I have never in my life learned anything from any man who agreed with me.” Tạm dịch: tôi chưa bao giờ học được gì từ những người luôn đồng ý với tôi. Có thể nhiều bạn không đồng ý với nhiều điều tôi nghĩ tuy nhiên như nhà triết học cổ Hi Lạp từng nói: “I can not teach anybody anything, I can only make them think” nghĩa là tôi chả dậy được ai cái gì cả, tôi chỉ làm họ suy nghĩ.
Tôi đã từng đi và sống ở nhiều nước, nhưng tôi thấy Canada quả là một thiên đường. Trong xã hội hiện tại khi căn bệnh stress hành hạ mọi người ở khắp nơi thì cuộc sống ở đây khi mọi người luôn vui vẻ, lịch sự với nhau, ra đường thấy đường phố sạch sẽ, giao thông đúng luật lệ, không thấy ai to tiếng với ai, nếu có sơ ý quên khóa cửa xe hay nhà thì cũng không sao luôn làm cho tôi thấy nhẹ nhõm, ít căng thẳng và hồi hộp.